Ne ki bu yaratıcı drama?
Şirin Öten
Günümüzde oldukça yaygın hale gelen Yaratıcı Drama disiplini, ülkemizde tiyatroyla çokça karıştırılmaktadır. Tiyatro, yaratıcı dramanın iki önemli bileşeninden yalnızca biridir. Diğer bileşenin ise eğitim bilimi olduğunun altını çizmek gerekir. Ülkemizde yalnızca yüksek lisans alanında kendine akademik bir platform bulan yaratıcı drama, çeşitli sivil toplum örgütlerince sahiplenilmiş, bu sivil toplum örgütleri tarafından ciddi anlamda akademik bir zemine oturtulmuştur. Ancak yine de, tiyatro teknikleri, yaratıcı dramanın olmazsa olmaz bir unsuru olduğu için, birçok tiyatro oyuncusu, yaratıcı drama çalışmaları yapmak konusunda kendini yetkin hissetmektedir. Bu yazı, yaratıcı dramanın farklı kaynaklardan ulaşılmış tanımlarını ve örnek bir ders planını içermektedir. Gerek tanımlardan, gerekse örnek plan üzerinden yaratıcı dramanın, tiyatro ile farklılaştığı noktaların gözlemlenebileceği düşünülmüştür. Tanımlar ve ders planı incelendiğinde, yaratıcı dramanın eğitim bilimsel ayağının, tiyatro tekniklerini nasıl araçsallaştırdığı gözlemlenebilecektir. Tarafımdan oluşturulmuş bu ders planı üç farklı lisenin öğrencileriyle farklı zamanlarda uygulanmış, sonuçları raporlaştırılmıştır. Ancak yazı yalnızca tanımlandığında anlaşılması oldukça güç olan yaratıcı drama disiplini hakkında fikir edindirmeyi amaçladığından bu raporlara yer verilmemiştir. Yaratıcı dramanın, yalnızca çocukların eğitiminde kullanılan bir yöntem olduğu fikri her ne kadar yaygınsa da, farklı isimlerden alıntılanmış tanımlarla bunun tek yaklaşım olmadığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ekteki ders planına benzer planlar, daha karmaşık, kavram yahut edebi metinleri merkeze alınarak kurgulandığında bu yöntemin yetişkinlerle uygulamaya olanak sağlayacağı gözlemlenebilir. Yaratıcı drama yöntemi, bir bilginin kalıcı bir biçimde öğretilmesi için kullanılacağı gibi, örnek plandaki gibi katılımcıların kavram, olgu ya da sanat eserlerine farklı açılardan bakabilmesini sağlamak için de kullanılabilir. Yaratıcı drama dünyanın birçok ülkesinde sanatlar eğitimi alanında yaygın biçimde kullanılmaktadır. 1990’lı yıllarda ülkemize, Avrupa ülkelerinden ihraç edildiği düşünülen yaratıcı drama yönteminin ülkemizdeki macerası çok daha öncelere dayanır. İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun okullarda tarih dersinin öğretilmesi için yaptığı bir dizi çalışma, bu günkü yaratıcı drama yönteminin temel nüvelerini taşımaktadır. Ne yazık ki, Baltacıoğlu’nun ülkemizdeki şarkiyatçı anlayış yüzünden birçok başka çalışması gibi, bu çalışması da hak ettiği değeri görmemiştir.
Ülkemiz, Çağdaş Drama Derneği’nin yürüttüğü uluslar arası çalışmalar sayesinde yaratıcı drama yönteminin teorik alt yapısının sistematize edilmesi açısından, dünyada üçüncü sırada yer almaktadır. Ancak ne yazık ki, eğitim bilimciler ve tiyatro insanları arasında geçmişte yaşanan tartışmalar ülkemizde yaratıcı dramanın uygulamadaki başarısını olumsuz yönde etkilemiştir. İki taraf arasında oluşa gelmiş mesafe yaratıcı dramanın birbirinden ayrıştırılamaz iki bileşenine zarar vermektedir. Tiyatro alanında çalışma yapanların, yaratıcı drama uygulaması yaparken pedegojik yaklaşımı göz ardı etmesi yöntemi zayıflatmaktadır. Aynı zamanda, eğitim bilimcilerin yaratıcı drama uygulaması yaparken tiyatro tekniklerine derinlemesine hâkim olunması gerekliliğini göz ardı etmesi yöntemi sekteye uğratmaktadır. Tiyatro tekniklerine ve kuramlarına hâkim insanların yaratıcı drama alanına eğilmesi ve sanatlar eğitiminde yaratıcı drama yönteminin kullanımının yaygınlaştırılması, ülkemiz adına önemli bir adım olacaktır. YARATICI DRAMA YARATICI DRAMA: Doğaldır, yazılı bir metni yoktur, sunuşsal değildir, yani sahnelenmesi gerekmez, olay merkezlidir, lider tarafından rehberlik edilen katılımcılar, yaşadıkları ve hayal ettikleri durumlar, yaratıcı drama şekli içinde yansıtırlar, Lider grubun keşfetmesi, gelişmesi, fikirlerini, duygularını dramada oyunlar yoluyla ifade etmesi için rehber olur.’’ (Heinig,1981) YARATICI DRAMA: Özellikle Amerika’da Winifred Ward ve McCaslin gibi uzmanların, çocukların katıldıkları drama etkinliklerini tanımlamak için kullandıkları bir terimdir. Diğer bir yaklaşıma göre ise, yaratıcılığı geliştirmek için çocuklarla yapılan drama etkinliklerini kapsar ve eğitici drama denen eğitim tekniğinin bir alt türü olarak kabul edilmektedir.(Lindvaag ve Moen; Siks 1983) YARATICI DRAMA: Yaratıcı drama, önemli bir öğrenme yolu olduğu gibi insanın bireysel ve toplumsal sorunlar üzerinde düşünmesine yardım etmenin de bir yoludur. Drama arcılığıyla olaylar ve durumlarla bunların arasındaki bağlantılar kolayca öğrenilebilir.(Üstündağ, 2002, s. 200) YARATICI DRAMA:Yaratıcı drama; doğaçlama, rol oynama v.b. tiyatro ya da drama tekniklerinden yararlanılarak, bir grup çalışması içinde, bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, bir fikri, kimi zaman bir soyut kavramı ya da bir davranışı, eski bilişsel örüntülerin yeniden düzenlenmesi yoluyla ve gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği ‘oyunsu’ süreçlerde anlamlandırması, canlandırmasıdır. Ancak, yaratıcı eğitsel drama çalışmaları 1) tiyatro yapmak 2) oyunculuk değildir.” (San, 1989) YARATICI DRAMA: Drama çağrışımların, duyguların, bilgi ve deneyimlerin özgürleştiği bir ortamın sağlanmasıdır. Drama etkinliği, drama yaşantısının somut olarak duyumsanmasıyla kişinin evrensel, toplumsal, moral etik ve soyut kavramları anlamlandırmasıdır. (Norman, ak: San, 1989) “Yaratıcı Drama,insanın Oyunun ve kurgusal gerçekliğin sağladığı özgürlük ve güven ortamında, yaşama dair tecrübeler kazanması, günlük hayatta gözden kaçırdığı davranış,kavram ve düşünceleri fark ederek bunlara karşı yeni yaklaşımlar edinebilmesi için yapılandırılmış etkinliklerden oluşan süreçlerdir.” |
Tiyatro, yaratıcı dramanın iki önemli bileşeninden yalnızca biridir. Diğer bileşenin ise eğitim bilimi olduğunun altını çizmek gerekir. |
DERS: TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
SINIF: ORTAÖĞRETİM 12. SINIF ÖĞRENCİLERİ SAYI: 20 KİŞİ KONU: ORHAN VELİ KANIK HÜRRİYETE DOĞRU ŞİİRİ GRUP: SÜRE: 80′ YÖNTEM-TEKNİK: ROL OYNAMA DOĞAÇLAMA ARAÇGEREÇ: Hürriyete Doğru Şiirinin yazılı olduğu kağıtlar, zarflar, kalemler, boş kağıtlar, boş bir kutu, Ezginin Günlüğü Hürriyete Doğru Albümünden Hürriyete Doğru isimli eser, Nature’nin Gentle Island Surf adlı albümünden Gulls At Coole adlı eser, Müzik çalar. KAZANIM: – Orhan Veli Kanık’ın Hürriyet’e doğru şiirinin kendisinde yarattığı duygu düşünceleri sözlü biçimde ifade eder . – Orhan Veli Kanık’ın Hürriyet’e doğru şiirinin kendisinde yarattığı duygu düşünceleri yazılı biçimde ifade eder . – Okuduğu şiirdeki imgeleri fark eder. Ön Hazırlık: Lider üzerinde numaralar ve içinde Hürriyete Doğru şiirinden dizeler bulunan zarfları salona değişik yerlerine yerleştirir. Yelken ol, kürek ol, balık ol. -Lider katılımcılardan çember olmalarını ister. Aşağıdaki biçimde oyunu anlatır. Lider: Şimdi bir oyun oynayacağız. Oyunda bir ebemiz var. Ebe sürekli değişecek bu yüzden ilk ebe ben olacağım. Ebe çemberin ortasında duracak ve içinizden birini göstererek bir sözcük söyleyecek. Söyleyebileceğimiz 5 sözcük var. Bunlar yelken, kürek,balık, dümen ve su. Bu 5 sözcük için hep birlikte üç kişinin oluşturabileceği bir hareket kombinasyonu belirleyeceğiz. Önce hareket kombinasyonlarını belirleyelim. Tüm hareket kombinasyonlarına katılımcıların önerileriyle karar verilir. Katılımcıların zorlandığı noktalarda lider katılımcıları o nesnenin içinde bulunduğu üç kişilik bir fotoğraf vermek konusunda yönlendirir. Örneğin üç kişiyle kürek figürü oluşamıyorsa ortadaki kişi sandalda kürek çeken kişi sağ ve soldakiler de kürek olabilir gibi yönergelerle katılımcılara yardımcı olur. Tüm hareket kombinasyonları net bir şekilde belirlendikten sonra tekrar edilip tüm katılımcıların hareketleri kavradığından emin olunur. Hareket kombinasyonları belirlendikten sonra oyunu anlatmaya devam eder. Lider: Şimdi elimizde beş farklı hareket kombinasyonu var. Ben çemberin ortasında durarak aranızdan birini göstereceğim ve sözcüklerden birini söyleyeceğim, kendisini gösterdiğim arkadaş sağındaki ve solundakiyle birlikte hızlı ve şaşırmadan söylediğim sözcüğün hareket kombinasyonunu vermeli, eğer doğru yaparsa hızlıca bir başkasını göstererek bir sözcük söyleyeceğim. Şaşıran kişi ortaya gelerek ebe olur. Oyun bir süre bu haliyle oynanır. Lider oyuna bir ekleme yapar. Lider: Şimdi bu şekilde oynamaya devam edeceğiz ama artık ebe için bir sürprizimiz var. Ebe bizi gösterip bir sözcük söylediğinde hareket kombinasyonu yapabiliriz ama bir şansımız daha var. Hareket kombinasyonu yapmak yerine ebeye “at kendini denize” diyebiliriz. Ancak bunu söylediğimizde ebenin gösterdiği arkadaşın sağındaki ve solundaki arkadaşın çok dikkatli olup bu cümleyi duyar duymaz yere çökmesi gerekiyor. Eğer şaşırırlarsa oyundan çıkarlar. Eğer şaşırmazlarsa tüm grup el ele tutuşur ve ona kadar yüksek sesle saymaya başlar ebe bu sürede çemberin ortasından çıkmaya grupta ona engel olmaya çalışır çemberden çıkamazsa oyuna ebe olarak devam eder. Çemberden çıkabilirse kendisine “at kendini denize” diyen kişi ebe olarak oyuna devam eder. Her ebeye yalnız iki kez “at kendini denize diyebiliriz” Oyunun bundan sonraki kısmında hareket kombinasyonlarını yaparken şaşıran olduğunda oyundan çıkar. Oyun, oyundan çıkanların sayısı 15’e ulaşana kadar devam eder. Oyundan şaşırarak çıkan katılımcılara, oyundan çıkma sırasına göre bir numara verilir ve salona daha önce yerleştirilmiş aynı numaralı zarfı bulması istenir. Oyundan çıkanların sayısı on beşe ulaştığında lider kalanları alkışlayarak oyunu bitirir. Oyunu kazananlardan ortada küçük bir çember oluşturmalarını ister ve onlara daha önce düzenlenmiş biçimde yazılmış Orhan Veli’nin Hürriyete doğru şiirinin basılı olduğu kağıtları verir.(ek1) Oyundan çıkan katılımcıları buldukları zarfların içinden çıkan cümlelerle ortadaki küçük çemberin etrafında büyük çember oluşturmasını ister. Çemberi oluştururken kendi numaralarına göre yan yana dizilmeye dikkat etmelerini söyler. Ortadaki küçük çemberde bulunan katılımcılara dağıtılan kağıtlarda şiirin bazı dizeleri büyük harfle yazılmıştır. Lider katılımcılardan şiirin tamamını kağıtlardan takip ederek büyük harfle yazılan dizeleri sırası geldiğinde birlikte aynı anda okumalarını ister.(lider gerekirse grubu bir kaç deneme yapmak için kısa bir süreliğine dışarı yollayabilir.) Büyük çemberi oluşturan katılımcıların ellerinde şiire ait dizeler bulunmaktadır. (Ek 2) Lider herksin kendi elinde bulunan cümleyi içinden bir kaç kez okumasını ister. Bu esnada lider “Gentle Island Surf” albümünden “Gulls At Coole” adlı eseri müzik çalardan çalmaya başlar. Katılımcıların sırayla kendi cümlesini okumaya başlamasını ister. ( katılımcılar şiiri okurlar. son cümle okunduğunda lider alkışlayarak katılımcıları tebrik eder. Ara Değerlendirme: Lider katılımcıların ne düşündüklerini şiirle ilgili ve yapılan etkinlikle ilgili paylaşmak istedikleri bir şey olup olmadığını sorarak katılımcıların kendilerini ifade etmelerine olanak sağlar. CANLANDIRMA Lider katılımcılara sırayla Garip-Orhan-Veli-Kanık diye isim vererek 4 gruba ayırır. Lider tek tek grupların yanına giderek aşağıdaki canlandırma konularını verir. 1. Garip Grubu Orhan Veli’nin Hürriyete doğru şiirinin bir durum karşısında birine söylenmiş olduğunu düşünürsek. Nasıl birine, nasıl bir durum karşısında ne gibi bir amaçla söylendiğini düşünerek bir hikaye yaratıp canlandıralım. 2. Orhan Grubu Orhan Veli’nin Hürriyet’e doğru şiirini belli bir durum sonrasında yazmış olduğunu var sayalım. Sizce bu şiiri nasıl bir duyguyla yazmış olabilir. Bu şiirin yazılmasına ilham verebilecek bir durum kurgulayıp canlandıralım. 3. Veli Grubu Hürriyete Doğru şiirinde anlatılan atmosferde geçen bir masal kurgulayarak canlandıralım. 4. Kanık Grubu Hürriyete Doğru şiirinin sizde yarattığı duygu ve düşüncelerden yola çıkarak bir hikaye kurgulayıp canlandırın. Lider katılımcılara 15 dakika hazırlık süresi verir. Değerlendirme Lider katılımcılardan çember olmalarını ister. Katılımcılara kalem ve kağıt ve zarflar dağıtır. Ortaya boş bir kutu koyar. Aşağıdaki şekilde yönerge verir. Lider: Diyelim ki bir gün çok uzaktaki uzun zamandır görmediğiniz ve özlediğiniz bir dostunuzdan bir mektup aldınız ve bu mektuptan Orhan Veli’nin hürriyete doğru şiiri çıktı. Sizde bu dostunuza bu şiirin size hissettirdiklerinden yola çıkarak bir cevap yazmak istiyorsunuz. Şimdi hep birlikte Elimizdeki kağıtlara mektuplarımızı yazıp zarflara yerleştirdikten sonra ortadaki posta kutusuna atalım. Katılımcılar mektuplarını yazarken müzik çalardan Ezginin Günlüğünden Hürriyete Doğru adlı eser çalınır. Tüm katılımcılar mektuplarını posta kutusuna attıktan sonra lider katılımcılardan gönderilen mektuplardan bir kaç tanesini yüksek sesle okumak için izin ister. Katılımcıların onayı olursa kutunun içinde rastgele bir kaç mektup çekerek yüksek sesle okur. |
Ek-1
HÜRRİYETE DOĞRU GÜN DOĞMADAN, Deniz daha bembeyazken çıkacaksın yola. Kürekleri tutmanın şehveti avuçlarında, İçinde bir iş görmenin saadeti, GİDECEKSİN Gideceksin ırıpların çalkantısında. Balıklar çıkacak yoluna, karşıcı; SEVİNECEKSİN. Ağları silkeledikçe Deniz gelecek eline pul pul; Ruhları sustuğu vakit martıların, Kayalıklardaki mezarlarında, BİRDEN Bir kıyamettir kopacak ufuklarda. Deniz kızları mı dersin, kuşlar mı dersin; Bayramlar seyranlar mı dersin, Şenlikler cümbüşler mi? Gelin alayları, teller, duvaklar, Donanmalar mı? HEEEY NE DURUYORSUN BE, AT KENDİNİ DENİZE: Geride bekleyenin varmış, aldırma; Görmüyor musun, Her yanda hürriyet; YELKEN OL, KÜREK OL, DÜMEN OL, BALIK OL, SU OL; Git gidebildiğin yere… Orhan Veli KANIK |
10 Aralık 2013